Gradska groblja Salona

Velika su vrata bila na istočnim zidinama prvobitnoga grada, tzv. Dyggveove urbs vetus. Istraživao ih je najprije F. Carrara 1846. godine, a F. Bulić ih je 1906. godine u cijelosti otkopao. Nad vratima je naknadno sagrađen vodovod za južnije dijelove grada. Vrata su zbog svoje monumentalnosti nazvana slikovitim imenom Porta Caesarea.
I vrata i zidine oko njih pokazuju očevidnu starost. Heinz Kehler pretpostavlja da su mogla biti sagrađena početkom 1. stoljeća poslije Krista odnosno posljednjih godina vladanja cara Augusta (umro 14. godine). Tada je, za namjesnika P. K. Dolabelle otpočela gradnja mnogih glavnih cesta, od kojih su neke počinjale upravo u Saloni, a vodile su, uz ostalo, i u delmatsko zaleđe. Gradila ih je vojska, o čemu ima mnogo podataka zabilježenih u natpisima uklesanim u kamene spomenike i duhovita opaska uglednoga Bulića. On je, naime, jednom zgodom napisao: “Nisu vojnici plandovali u svojim taborima kao što dandanas čine po šatorima cijele Europe, a samo se oružjem bave da se sprave na pokolj čovječanstva.”
Jedna je od tih salonitanskih cesta smjerala na zapad, druga na istok izlazeći iz prvoga grada upravo kroz ova vrata. Kad se istočni dio grada proširio, pokraj vratiju sagrađen je veliki stambeni sklop koji je istraživan 1969. – 1971. godine (N. Cambi i pisac ovih readaka). Još sjevernije od ovoga, u 4. stoljeću, nastao kršćanski biskupski centar, koji je već gotovo stotinu godina zanimljiva tema za istraživače salonitanskih spomenika.

Rimski su običaji i zakoni nalagali da se mrtvi pokapaju izvan grada, izvan gradskih zidina. Iz praktičnih razloga dostupnosti groblju i štednji plodna i za obradu vrijedna tla, groblja su se oblikovala uz ceste koje su izlazile iz grada pa su bogata i uređena groblja na tim položajima karakteristična za veće rimske gradove. Tako je bilo i u Saloni, u Zadru, Dokleji, da spomenemo one nešto bolje istražene. Bilo je i manjih groblja na vangradskim privatnim posjedima, gdje se pokapala uglavnom takva zajednica. Salonitanske su velike nekropole nastale uz prastare putove , pa se jedno groblje, nazvano in horto Metrodori protezalo uz cestu koja je iz grada vodila na zapad. Drugo je groblje bilo na sjeveroistoku, uz cestu koja je iz grada vodila u unutrašnjost pokrajine preko Klisa. Treće je groblje bilo uz cestu koja je iz grada vodila prema jugoistoku, prema Epetiju (Stobreču) i dalje na istok.
I u Saloni su groblja i poganska,  i ona kršćanska u sklopu velikih grobljanskih crkava, dala mnoštvo nalaza koji odlično svjedoče o bogatstvu i kulturi njezinih stanovnika. Sva, pak, koja su bila blizu prvobitne jezgre grada, tj. onoga iz republikanskoga doba, bivala su postupno uklanjana širenjem grada na zapad i na istok, pa su mnogi ostaci nadgrobnih spomenika i monumentalnih grobnica bivali uzidani u gradske zidine.